Do polskich laureatów literackiej nagrody Nobla doszło kolejne nazwisko. Po Henryku Sienkiewiczu, Władysławie Reymoncie, Czesławie Miłoszu i Wisławie Szymborskiej ubiegłoroczną nagrodę przyznano teraz Oldze Tokarczuk.

To moje tłumaczenie następującego tekstu:

Egy újabb névvel bővült a lengyel irodalmi Nobel-díjasok listája. Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz és Wisława Szymborska után most Olga Tokarczuknak ítélték oda a tavalyi évért járó díjat.

Tyle na temat Nobla dla Olgi Tokarczuk miał do powiedzenia, i to tylko w postaci postu na facebooku, tutejszy Instytut Polski. Jego strona internetowa milczy na ten temat, okna sali wystawowej są puste.

Zdawałoby się, powód do radości, znakomita okazja do promocji Polski i polskiej kultury, polskiego języka także, a tu tylko taka wzmianka jaką prowincjonalna gazeta w dalekim kraju zamieściłaby po ogłoszeniu decyzji komitetu noblowskiego na swojej trzeciej stronie.

Dlaczego? Czyż Instytut Polski, który ma na koncie tyle udanych działań, nie powinien promować Polski i kultury polskiej? Dbać o jak najlepszą percepcję naszego kraju w świecie? Czyż nie powinien rzucić się na taką bezpłatną okazję i wykorzystać ją w pełni?

Nie rozumiem takiego zachowania dlatego, podobnie jak w poprzedniej podobnej sytuacji, napisałem do Joanny Urbańskiej, która kieruje Instytutem z tymi pytaniami. Miałem nadzieję, że udzieli mi na nie odpowiedzi, ale się jej nie doczekałem.

Pozostają mi więc spekulacje. Czy Nobel to nieważna nagroda czy też może Olga Tokarczuk nie mieści się w ramach „kultury polskiej” tak jak ją rozumie obecny rząd w Polsce? Czy może chodzi o to, że jej sukces nie jest powodem do radości i dumy ale może raczej wstydu, że powinien być przemilczany? Bo krytycznie się wypowiadała o Polsce i Polakach? Bo jest feministką, wegetarianką i popiera osoby LGBT? Bo nie manifestuje katolicyzmu?

Co w takim razie zrobić z patronem instytucji promującej polską kulturę za granicą, który nazwał Boga carem, co nikomu nie przeszkadza?

Jestem szczęściarzem, za mojego życia polscy pisarze dostali literackiego Nobla już trzy razy. Dzięki temu pamiętam jeszcze to zakłopotanie władz Noblem dla Miłosza. Rzecz jasna, nijak porównywać ówczesnej i obecnej Polski, ale jakoś mi to tamtejsze zaambarasowanie rządzących, próby zignorowania, przemilczenia niewygodnego dla nich noblisty przyszło teraz do głowy.

Okna Instytutu Polskiego wyglądają tak:

A mogłyby wyglądać tak (mój montaż):

Dostałem niedawno program dopiero co rozpoczętej Wiosny Filmowej. Cenię sobie tę imprezę, zawsze w miarę możliwości uczęszczam na nią bo zwykle jest znakomitym przeglądem najciekawszych filmów ostatniego roku. Zdziwiło mnie więc, że w programie zabrakło Kleru, który w zeszłym roku był zdecydowanie dominującym wydarzeniem kinematograficznym. Wydaje mi się, że powinien znaleźć się tam by Węgrzy zainteresowani kinem polskim mieli możliwość zapoznania się z tym ważnym filmem.

Podobnie zdziwiło mnie, że w instytutowym programie polskich wydarzeń w ramach niedawnych Targów Książki nie znalazłem Szczepana Twardocha, którego Król został właśnie wydany po węgiersku. Twardoch to znaczący i popularny pisarz będący zarazem laureatem szeregu nagród, do Budapesztu ściągnęło go często wydający polskich autorów Typotex, wydawałoby się, że warto to promować, jej przekład na węgierski wsparł zresztą polski Instytut Książki, a tu cisza.

Napisałem do Joanny Urbańskiej kierującej Instytutem Polskim z pytaniem o pominięcie Kleru i Króla przez Instytut. Odpowiedź, zgodnie z jej prośbą, podaję w całości.

Uprzejmie informuję, iż Instytut Polski w Budapeszcie, jako placówka dyplomatyczna podległa Ministerstwu Spraw Zagranicznych, program swój konstruuje w oparciu o priorytety polskiej polityki zagranicznej. W wielkim skrócie, naszą misją jest popularyzowanie polskiej kultury, historii i języka, jak również  budowanie pozytywnego wizerunku Polski za granicą oraz dbanie o jej dobre imię. Działalność nasza kierowana jest do węgierskiej opinii publicznej, którą pragniemy zaznajomić z polskimi osiągnięciami z najrozmaitszych dziedzin, mogącymi wpłynąć na pozytywne postrzeganie naszego kraju: od kultury poprzez gastronomię aż po sport. Dokładamy wszelkich starań, by tworzyć programy łączące najwyższe walory artystyczne i treści merytoryczne z możliwie atrakcyjną i interesującą formą, na ich konstruowanie oprócz wyżej wspomnianych kryteriów wpływ mają zaś niejednokrotnie także względy natury technicznej, kwestie finansowe czy możliwości organizacyjne. Wszystkie te elementy składają się na efekt finalny, który prezentujemy naszym gościom, licząc na ich przychylne zainteresowanie, względnie zrozumienie, jeśli w oferowanym przez nas programie nie odnajdują wszystkich pozycji, które chcieliby tam widzieć. Powyższe zasady mają zastosowanie także w przypadku organizowanych przez nas wydarzeń literackich i filmowych, których bezpośrednio dotyczy zapytanie. Pragnę zapewnić, że szanujemy osobiste gusta oraz subiektywne oceny każdego z naszych potencjalnych odbiorców, podczas doboru programów nie zawsze jednakże możliwe jest zaspokojenie wszystkich indywidualnych oczekiwań w tym zakresie. Dziękuję za wszelkie komentarze i uwagi dotyczące pracy Instytutu Polskiego w Budapeszcie, dzięki odzewowi społecznemu możemy jeszcze prężniej i efektywniej działać na rzecz promocji Polski na Węgrzech.

Joanna Urbańska

Za odpowiedź jestem wdzięczny ale nie mogę powiedzieć by wiele dla mnie wyjaśniła.

Próbuję wyłuskać z niej co jest najistotniejsze. Zdają się być to frazy „priorytety polskiej polityki zagranicznej”, „budowanie pozytywnego wizerunku Polski za granicą i dbanie o jej dobre imię” oraz „pozytywne postrzeganie naszego kraju”, mniej ważne są chyba „względy natury technicznej, kwestie finansowe czy możliwości organizacyjne”. Wychodzi więc „dbałość o dobre imię Polski” definiowane przez politykę, a to recepta na propagandę raczej jak promocję kutury, której twórcy miewają przecież inne priorytety niż MSZ.

Do czego to prowadzi widać na podstawie przytoczonych przykładów. Jeden z najpopularniejszych filmów w historii polskiej kinematografii wywołujący dużą dyskusję społeczną zostaje przemilczany. Wydanie po węgiersku istotnej powieści współczesnego autora, pozytywne wydarzenie z punktu widzenia polskiej kultury, zostaje zignorowane.

Kultura to przeżyje, nie takie rzeczy przecież przemilczywano już w przeszłości (sam Twardoch powiedział w wywiadzie zresztą, że to, co się stało specjalnie go nie rusza [HU]). Nie widzę jednak żadnego sensu w podporządkowywaniu jej bieżącym wytycznym politycznym. Tym bardziej, że nieraz to te przemilczywane przez rządy rzeczy lepiej przysługują się obrazowi Polski niż te z oficjalnym gryfeṃ.

***

A tak na marginesie nie mogę sobie odmówić uwagi na temat słowa „programy”, które pojawia się, w liczbie mnogiej, w tekście. To hungaryzm, nie pierwszy zresztą raz w użyciu przez Instytut Polski, po polsku można przecież powiedzieć „imprezy” czy „wydarzenia kulturalne”.