Ciekawy wpis na swoim blogu miała niedawno Haderech. Komentowała w nim artykuł Dominiki Wielowieyskiej pt. Lekceważyłam nasz antysemityzm, który ukazał się w Wyborczej parę dni temu. Haderech pisze między innymi:

Odkryłam mianowicie również świat Żydów – oszołomów. Żydów pełnych jadu i nienawiści. Żydów, którym duma i radość z powodu istnienia państwa Izrael i odrodzenia hebrajskiej kultury kompletnie poplątała się z fetyszyzmem, który każe bronić każdego posunięcia izraelskiego rządu, niezależnie od tego, jak byłoby głupie. Odkryłam Igala Amira, rabina Kahane i Barucha Goldsteina.

Kiedyś miałam jeden naród. Teraz mam dwa. I każdy z nich ma swoje demony.

Rozumiem Haderech. Znam sytuacje, w których trzeba się decydować między solidarnością ze "swoimi"  a odrzuceniem "demonów" – nawet jeśli są swoje.

Przyszło mi do głowy zdarzenie, które miało miejsce jakieś dziesięć lat temu. Byliśmy z grupą polskich znajomych, około piętnastu osób, w restauracji w Budapeszcie. Żadnej wielkiej konsumpcji bo popołudnie było, każdy a to kawę wypił, a to kieliszek wina, a to ciastko zjadł. Gdy kelner przyniósł rachunek wszyscy bez sprawdzania po prostu dorzucili się tak, żeby wyszła podana suma, coś ponad sześćdziesiąt tysięcy forintów. Dopiero po wyjściu ktoś przyjrzał się rachunkowi staranniej i wyszło, że nacięli nas na jakieś dwadzieścia tysięcy. Dobra, powiedział ktoś, nasi kelnerzy odbiją sobie na Węgrach jak ci przyjadą do Zakopanego. 

Nagle poczułem, że się nie zgadzam. Że dla mnie nieuczciwy kelner Polak jest tak samo obrzydliwy jak tutejszy kelner oszukujący turystów. Że ewentualnie okantowanie Węgrów nie będzie dla mnie żadnym zadośćuczynieniem. Poczułem, że nic mnie nie łączy z żadnymi cwaniaczkami nawet jeśli są takiej samej narodowości jak ja.

Rzecz jasna, kelnerzy oskubujący turystów nie grają w tej samej lidze co Igal Amir, rabin Kahane czy Baruch Goldstein, w obu jednak przypadkach chodzi o coś podobnego, a mianowicie o odrzucenie automatycznego solidaryzmu ze "swoimi". I tyle różnicy w stosunki do "obcych", że za swoich jednak można odczuwać wstyd. 

Rozmawiam z pewnym właścicielem popularnej knajpki w jakiejś tam sprawie, na koniec rozmowy wymieniamy numery telefonów. Podaję mój, zapisuje go na kawałku papieru, ja dopisuję moje niewymawialne dla Węgrów nazwisko. Kolega podaje swój numer i (czysto węgierskie) nazwisko po czym dorzuca: możesz też napisać Białostocki. Nie rozumiem, więc tłumaczy: to nazwisko dziadka, ja sam, mimo, że po polsku ani be ani me i że w Polsce ani razu nie byłem – a nawet nad Polską nie przeleciałem ani razu samolotem – jestem obywatelem polskim. Podwójne obywatelstwo? pytam. Nie, tylko polskie. Jak to? ja na to. Dziadek urodził się w Krakowie, opowiada, przeniósł się na Węgry, mama wyszła za Węgra ale pozostała obywatelką polską. Gdy się urodziłem mogłem dostać zarówno obywatelstwo węgierskie jak i polskie, zdecydowali, żeby dać mi polskie. Status przy takim obywatelstwie mniej określony, łatwiej wyjechać z kraju jakby co a i w wojsku nie byłem, bo dla Węgrów jestem Polakiem a dla Polaków jestem osobą ze stałym pobytem zagranicą. Tylko na granicach czasem mam kłopot gdy mówią do mnie po polsku bo niczego nie rozumiem. Mama w międzyczasie przyjęła obywatelstwo austriackie (tak jak i dziadek) więc mam tatę Węgra, mamę Austriaczkę a ja jestem Polak, śmieje się.

Ciekaw jestem ile jeszcze takich przypadkowych Polaków jest rozsianych po całym świecie.

Wyjątkowo długi polski weekend majowy był tu bardzo odczuwalny. Miasto bez miejscowych, bo kto mógł wyjechał (tu weekend też był stosunkowo długi bo od soboty aż do wtorku włącznie), za to dużo turystów a wśród nich masa Polaków rozpoznawałnych po języku a także przewodnikach zatytułowanych "Budapeszt" w odróżnieniu od "Budapest" czy też "ブダペスト" albo "布达佩斯" lub "בודאפעסט" na bedekerach innych cudzoziemców. Wśród tego tłumu turystów czworo gości było moimi znajomymi i dlatego trochę się nimi zajmowałem. 

Znalazłem im miejsce do spania w mieszkaniu koleżanki mieszkającej nieopodal, trochę ich pokarmiłem starając się według swoich umiejętności gotować dania węgierskie, zaprowadziłem do Simpla kert, nauczyłem co to takiego fröccs a także przez jeden dzień pochodziłem po turystycznej części Budapesztu, gdzie bez gości zazwyczaj nie zaglądam. Wszystko to w miarę nudne zajęcia jak się tu mieszka na stałe, znacznie ciekawsze były rozmowy z nimi.

Nie mam na myśli tematyki: rozmawialiśmy o tym, co wszyscy, czyli o Kaczyńskich, Budapeszcie, znajomych, starych dziejach, pracy i Unii Europejskiej. Chodzi mi raczej o przekaz poniekąd pozawerbalny, i o to, co mówili nie zamierzając tego powiedzieć. W moich dawnych po prostu znajomych zobaczyłem nagle Polaków, zobaczyłem też (dawnego?) siebie z zewnątrz i było to fascynujące. 

Pili gorącej mnóstwo herbaty mimo ciepłej pogody a wina nie chcieli, bo od tego robiło się im gorąco, dawali pieniądze żebrakom okupującym strategiczne szlaki przemarszu turystów, przywieźli swoje rzeczy do spania i nic nie było problemem, oczekiwali, że kuchnia węgierska będzie ostra, dziwili się ortodoksom w jarmułkach na ulicy, pytali, na ile niebezpiecznie jest w nocy na ulicach, żona chwaliła męża, że ten przez ponad dwadzieścia lat ich małżeństwa ani razu nie narzekał na to, co ugotowała, a córki nie lubiły oliwek.

Cała masa tych raczej nieistotnych drobiazgów nagle zaczęła się dla mnie składać w spójny obraz polskości moich gości i mojej. Zaczęły mi też do głowy przychodzić przykłady podobnie małoistotnych ale charakterystycznych przykładów jeszcze z okresu gdy żyłem w Polsce. I zobaczyłem jak to, co się uważa za indywidualną cechę osobowości czy nawet dość podstawowe przekonania i sposób myślenia są po prostu wynikiem takich a nie innych cech otoczenia, w którym człowiek wzrasta.

Dalece nie odkrywcze to spostrzeżenie. Teoretycznie nieskomplikowane, doświadczyć go jednak można najlepiej właśnie na emigracji konfrontując swoje to, czym "się jest" z lokalnymi oczywistościami. Tu bezrefleksyjne bycie Polakiem nie bardzo jest możliwe.