Radio Polonia Węgierska 29/ Dziewczyna o perłowych włosach

Albo a perłowym tłuszczu. To zależy od wymowy wykonawcy. O tej niezwykłej piosence mówię w najnowszym odcinku podcastu od 29:20. Tekst poniżej.

Dopiero co umarł László Benkő, klawiszowiec grupy Omega, bodaj największego zespołu rockowego z Europy Wschodniej. Ich flagowym przebojem była oczywiście Gyöngyhajú lány czyli Dziewczyna o perłowych włosach. Benkő wykonywał w tym kawałku pamiętny pasaż klawiszowy.

Okładka płyty, na której pojawiła się Gyöngyhajú lány

Gyöngyhajú lány była – i jest – popularna zarówno na wschodzie jak o na zachodzie. Doczekała się wielu coverów. I tak, obok wykonywanej przez zespół wersji anglojęzycznej Pearls in Her Hair oraz niemieckiej Perlen im Haar, wspomnianej polskiej Dziewczyny o perłowych włosach powstała też wersja czeska Dívka s perlami ve vlasech, w Jugosławii piosenka wykonywana była jako Devojka biserne kose, w Bułgarii jako Batalyonat se stroyava a po litewsku jako Meilės Nėra. Swoją drogą doczekała się też ona innego wykonania po niemiecku jako Schreib es mir in den Sand Franka Schöbela oraz angielskiego jako White Dove zespołu Scorpions.

Utwór wykorzystywano do remixów, zrobił to na przykład zespół Kozmix, chórki wykorzystała jugosłowiańska grupa Bielo Dugme w utworze Pljuni i zapjevaj moja Jugoslavijo a także Sisters of Mercy w The Corrosion. Najbardziej znany jest pewnie niedawny przypadek wykorzystania sampla z piosenki w utworze New Slaves Kanye Westa.

W wielu krajach utwór był wykonywany zresztą też i w oryginalnym języku, w Polsce przez Kult oraz Zakopower. Dzięki pewnym niedoskonałościom w węgierskiej wymowie wykonawców Dziewczyna o perłowych włosach zmieniła się w Dziewczynę o perłowym tłuszczu ale i nie wymagajmy zbyt wiele.

Już samo to, że węgierski utwór osiągnął taką popularność jest niezwykłe, natomiast to, że niewęgierscy muzycy podjęli trud wykonania piosenki w tym niełatwym przecież języku jest niesamowite. Mało jest podobnych przykładów by węgierski trafił to międzynarodowego obiegu.

Dla wielu ta piosenka jest pierwszą rzeczą, która kojarzy im się z Węgrami. I to dobrze się kojarzy. To, że do tego doszło to zasługa talentu członków zespołu Omega, między innymi László Benkő. Dziewczyna o perłowych włosach pokazuje co kultura może zrobić dla zewnętrznego obrazu kraju.

Reklama

Pomnik ofiar gwałtów wojennych powstanie w Budapeszcie

Latem tego roku samorząd Budapesztu jednogłośnie zdecydował, że w mieście powstanie pomnik ofiar gwałtów wojennych. Upamiętni on pomiędzy 80 a 250 tysięcy kobiet, które padły ofiarą gwałtów dokonanych przez żołnierzy Armii Czerwonej działającej na terenach Węgier pod koniec drugiej wojny światowej. Samo odsłonięcie planowane jest na początek 2023 roku kiedy Budapeszt będzie obchodzić swoje 150-lecie.

Żołnierze radzieccy zaczepiający kobietę w Berlinie, źródło New York Times

Proces prowadzący do powstania pomnika ma być tak sam ważny jak i sam monument. Gwałty wojenne przez długi czas były a w znacznym stopniu i teraz są tematem tabu. Chodzi więc o to by to tabu przełamać, by więcej ludzi się o nich dowiedziało, by ludzie nauczyli się o nich mówić.

I tak rozpoczął się już cykl wykładów (do oglądania tu), uruchomiono zbiórkę źródeł historycznych (dokumenty, pamiętniki, itp.), stworzono tematyczną stronę internetową (elhallgatva.hu, elhallgatva znaczy przemilczane) a w jej ramach internetową kolekcję tematyczną, planowane są wystawy i międzynarodowa konferencia. W działania te zaangażowana jest między innymi Andrea Pető, autorka pionierskiej książki na ten temat pt. Elmondani az elmondhatatlant, o której pisałem wcześniej. Sam konkurs na pomnik ma być ogłoszony w lecie przyszłego roku a zwycięski projekt wybrany do października. Budżet to 31 milionów forintów czyli 100 000 euro.

Wyzwanie dla autorów projektów jest spore z kilku powodów. Przede wszystkim brak jest konwencji wizualnej do przedstawiania dramatu gwałtów wojennych. Mało jest pomników o tej tematyce na świecie by z nich czerpać wzorce lub inspiracje. Wiem o dwóch w Stanach Zjednoczonych upamiętniające koreańskie ofiary japońskich gwałtów z okresu II wojny światowej a także o pomniku oraz instalacji w Prisztinie.

Pomnik z San Francisco, po jego odsłonięciu miasto partnerskie Osaka zerwało stosunki z SF. Trzy postaci to Chinka, Koreanka i Filipinka reprezentujące ofiary z tych narodów, źródło: Smithsionian Magazine
Pomnik z Glendale podobnie jak w przypadku San Francisco atakowany w Japonii, źródło: Los Angeles Review of Books. Blog
Stojący w Prisztinie pomnik ofiar gwałtów w trakcie wojnie w Kosowie 1998-99. Utworzony przez 20 000 prętów symbolizujących tyleż ofiar, źródło: wikipedia\
Instalacja z 2015 roku na stadionie w Prisztinie autorstwa Alkety Xhafa-Mripy, na sznurach rozwieszono sukienki symbolizujące ofiary gwałtów, źródło: Open Democracy
Fragment instalacji, źródło: Voice of America News

Dosłowność jest nie do przyjęcia bo oznacza pornografię, nieprzypadkowo niektórzy badacze odmawiają publikacji, bardzo rzadkich zresztą, fotografii ofiar takich gwałtów uważając, że naruszają one godność martwych ofiar. Przykładem takiego podejścia jest gdański kontrowersyjny właśnie z powodu swojej dosłowności pomnik Komm, Frau, który przez zaledwie kilka godzin stał koło pomnika żołnierzy radzieckich.

pomnik Komm, Frau autorstwa Jerzego Bohdana Szumczyka, źródło: The Daily Mail

Ważną kwestią jest podejście do gwałtów wojennych. Istnieją dwie dominujące interpretacje zjawiska. Intencjonalistyczna uważa te gwałty za rodzaj działań wojennych, cios wymierzony w jakiś naród, do którego należą zgwałcone kobiety. Strukturalistyczna interpretuje gwałty jako przypadek szerszej przemocy mężczyzn wobec kobiet tym razem mający miejsce w kontekście wojennym. Nie jest obojętne podejście będzie reprezentował zrealizowany monument.

Ciekawe jaki będzie rezultat projektu, mam tu na myśli zarówno sam pomnik jak i zmianę świadomości gwałtów wojennych, na Węgrzech a może i poza nimi. Zważywszy na gwałtowne reakcje w Japonii na pomniki koreańskich ofiar gwałtów a także na protesty rosyjskie wobec rzeźby Komm, Frau interesujące będzie też będzie zobaczyć jakie tym razem będą reakcje rosyjskie, zarówno na poziomie rządowym – jak i społecznym.

Radio Polonia Węgierska 28/ Najlepsza książka do nauki węgierskiego

W najnowszym odcinku audycji opowiadam o książce, która pomogła mi w nauce węgierskiego: Jednominutowych nowelach Istvána Örkénya. Pełen program podcastu, jeszcze niżej mój tekst (a podcaście od 20:20):

1. Powitanie
2. Serwis informacyjny – aut. Robert Rajczyk
3. Autorski przegląd prasy – aut. Robert Rajczyk
4. Jeż Węgierski w eterze – aut. Jerzy Celichowski
5. Urywki historii – aut. Izabela Gass
6. Muzyczne listy 
7. Pożegnanie

Program przygotowali- P. Piętka, A. Szczęsnowicz – Panas, R. Rajczyk, J. Celichowski

Uważam, że jak się mieszka na Węgrzech to warto nauczyć się węgierskiego. Wtedy dopiero można poznawać ten kraj – a warto – a nie tylko wegetować w bańce dla expatów.

Wiadomo jednak, że węgierski jest trudny a próby jego nauki mogą być doprawdy zniechęcające. Dlatego podzielę się pewną sztuczką, która mi w nauce tego języka pomogła.

Chodzi mi o Egyperces novellák czyli Jednominutowe nowele Istvána Örkénya. Te krótkie, niekiedy jedno-dwuzdaniowe teksty to perełki melancholijnego humoru. Na Węgrzech są bardzo znane, niedawno używano ich do kampanii promocyjnej czytelnictwa pod hasłem Nawet minuta czytania to przeżycie!, w ramach której nowelki pokazywano w formie krótkich klipów wideo.

Nawet minuta czytania to przeżycie!

Wracając do nauki węgierskiego: nie ma lepszych tekstów do nauki języka. Przeczytanie i zrozumienie jakiejś krótkiej, prosto napisanej nowelki, choćby przy użycie słownika czy google-a, daje satysakcję i wywołuje uśmiech na wyczerpanej węgierską gramatyką twarzy. Örkény motywuje, jego teksty chce się czytać.

Na zachętę oto jedna z jego nowelek zatytułowana Przeznaczenie.

Gdzieś na Wielkiej Nizinie Węgierskiej w małym gospodarstwie mieszkała rodzina, ojciec, matka i dwoje dzieci, wszyscy miłośnicy pogácsy. Jeśli mama miała czas i chciała sprawić przyjemność rodzinie, piekła im dużą blachę ciasteczek.

Kiedyś jednak zamiast mąki użyła środka owadobójczego. W smaku pogácse nie wyszły gorsze, najedli się więc nimi, i do ranka cała czwórka zmarła, ojciec, matka i dzieci.

Czwartego dnia pochowano ich, a potem krewni oraz bliscy i dalecy sąsiedzi spotkali się, jak wypada, na stypie. Pili kiepskiemiejscowe wino i zagryzali je pozostałymi pogácsami. Ilu ich było, wszyscy odwalili kitę.

Ekipa z karetki pogotowia – lekarz, dwóch noszowych i kierowca – nie mieli już niczego do roboty. Kręcąc głowami obejrzeli wszystkich zmarłych, a zanim wyszli, zjadli kilka pogácsy i popili je winem.

Za wyjątkiem kierowcy. Nie mógł pić wina, ponieważ prowadził, a pogácsy nie lubił. Ale to, co zostało na blasze, zawinął w gazetę i położył na siedzeniu obok aby się nie zmarnowało. Pomyślał, że ktoś je chętnie zje.

A on wciąż dalej je wiezie!

Radio Polonia Węgierska 27/ Król István, węgierska rock opera

W najnowszym odcinku audycji opowiadam o węgierskiej rock operze pt. Król István (István a király). Pełen program podcastu, jeszcze niżej mój tekst (a podcaście od 23:03):

1. Powitanie
2. Serwis polonijny
3. Autorski przegląd polskich tygodników
4. Jeż Węgierski w eterze
5. Urywki historii
6. Muzyczne listy
7. Pożegnanie

W operach narodowych między Polską a Węgrami jest jeden-jeden: Polska ma Straszny dwór a Węgry swojego Bánk bána. Węgry mają jednak coś, co nie ma odpowiednika w Polsce, a mianowicie narodową operę rockową pt. István, a király czyli Król István.

Kiedy ją pokazano po raz pierwszy przed niemal 40 laty była wielkim wydarzeniem. Opowiada o okresie wprowadzenia chrześcijaństwa na Węgrzech. Umiera władca Węgrów Géza i dochodzi do starcia między jego synem Istvánem, zwolennikiem chrześcijaństwa, i Koppányem stającym na czele buntu pogańskiego. Jak wiadomo, zwycięzcą został István a Koppány przegrał.

Ta w sumie dość prosta historia przedstawiona przez muzykę rockową zelektryzowała Węgry w 1983 roku. Każdy znalazł w niej coś dla siebie. Opozycyjnie nastawiona publiczność zachłystywała się narodową tematyką spektaklu, wielką flagą węgierską na scenie, songami o wolności a także wspólnym śpiewaniem hymnu na koniec przedstawienia. Dla Kádára analogia wprowadzenia chrześcijaństwa siłą do zdławienia powstania 1956 roku i narzucenie komunizmu była bardziej niż oczywista. Na spektakle chodziły tłumy, przedstawienie przeszło do legendy.

Komunizm przeminął a opera jest popularna do dziś. Świadczy o tym fakt, że wystawiono ją dotąd ponad piętnaście razy.

W przedstawieniu, na którym byłem parę lat temu, historia króla Istvána i przyjęcie chrześcijaństwa zostały przedstawione nie jako fragment chwalebnej historii ale jako dramat. Wojna bratobójcza, wpływ cudzoziemców (żona Istvána była Niemką), przemoc przy wprowadzaniu nowej wiary, zmuszanie do wyparcia się dawnej wolności to rzeczy, o których rzadko myślimy, a które też są częścią tej historii. Na Węgrzech jest to tyle ważniejsze, że Węgrzy, w przeciwieństwie do Polaków, dla których przyjęcie chrześcijaństwa zlewa się w jedno z powstaniem państwa, posiadają silną świadomość swojego przedchrześcijańskiego istnienia.

Fascynujące, że rockopera pisana w warunkach socjalistycznej cenzury, tyle lat później, w innej sytuacji może również tak działać. Nie wszystkim twórcom to się udaje. Warto więc tu ich wspomnieć: autorem muzyki był Levente Szörényi a tekstów János Bródy.

Radio Polonia Węgierska 26/ Polka, Węgierka – dwie siostry

W najnowszym odcinku audycji opowiadam o solidarności i przyjaźni między Polkami a Węgierkami i innymi przykładami na to jak się potrafi konkretyzować przyjaźń polsko-węgierska. Pełen program podcastu, jeszcze niżej mój tekst:

1. Powitanie
2. Serwis polonijny (aut. Robert Rajczyk)
3. Autorski przegląd polskich tygodników (aut. Robert Rajczyk)
4. Jeż Węgierski w eterze (aut. Jerzy Celichowski) 28:21
5. Urywki historii (aut. Izabela Gass)
6. Muzyczne Listy Radia PW
7. Pożegnanie

Zeszłotygodniowy protest przeciwko decyzji Trybunału Konstytucyjnego ograniczającej prawo do aborcji zgromadził pod ambasadą bardzo duży, w porównaniu do odbywających się tam w poprzednich latach demonstracji, okołotysięczny tłum. Manifestacja była znacząca także w kontekście węgierskim, o czym świadczy to, że odnotowało ją szereg tutejszych mediów. Wśród zebranych dominowali Polacy ale byli także Węgrzy oraz przedstawiciele innych narodowości. Pojawiło się mnóstwo transparentów, najciekawszym wśród nich był zdecydowanie ten z nawiązaniem do znanego powiedzenia o bratankach: Polka, Węgierka – dwie siostry.

Tak, ta demonstracja była przykładem solidarności i przyjaźni polsko-węgierskiej, tym razem w odniesieniu do osób, głównie kobiet, o feministycznych poglądach.

Przyjaźń polsko-węgierska często przybiera konkretny a nie ogólny charakter. Jak to ktoś powiedział: ta przyjaźń ma się tak dobrze ponieważ każdy typ Polaka znajdzie swój odpowiednik wśród Węgrów i odwrotnie. Poza wspomnianymi feministkami (i feministami) wystarczy pomyśleć o uwielbiających Viktora Orbána członkach klubów Gazety Polskiej, którzy do niedawna tłumnie przyjeżdzali na uroczystości państwowe, na kwitnącą przyjaźń między kibicami poszczególnych klubów piłkarskich (na przykład między UTE a Legią Warszawa), na kontakty nacjonalistów z Ruchu Narodowego i Jobbiku, patrząc dalej na współpracę polskiej i węgierskiej opozycji demokratycznej z okresu komunizmu – i równoległe kontakty między polską a węgierską partią komunistyczną w ramach socjalistycznej przyjaźni między narodami.

Bywa więc tak, że zamiast lubić Polaków – czy też Węgrów – „w ogóle” ktoś lubi tylko pewnych Polaków (Węgrów) nie lubiąc przy tym pozostałych Polaków czy Węgrów. Jest tak wtedy gdy ich polskość czy węgierskość okazuje się wtórna wobec innej cechy, na przykład poglądów politycznych czy też tego, któremu klubowi kibicują. Nie jest to zaskakujące w naszych podzielonych społeczeństwach.

Strajk kobiet – druga demonstracja w Budapeszcie

Kiedy ogłoszono, że odbędzie się druga demonstracja poparcia dla polskich kobiet (o pierwszej było tu) a wczoraj, na kiedy podano jej termin, cały dzień padał uporczywie deszcze spodziewałem się przed ambasadą spotkać dwudziestu znajomych. Znajomi byli ale poza nimi przyszło też sporo innych ludzi, w tym wielu Węgrów. Mimo deszczu tych ponad dwustu ludzi zrobiło porządną demonstrację. Policja zmuszona była nawet zamknąć Fasor bo nie mieścili się wszyscy na chodnikach.

Uczestnicy demonstracji, parasolki nie są tu w celach symbolicznych. Na budynku ambasady plakat To jest wojna.

Co ciekawe, element węgierski był silniej zaakcentowany jak poprzednio. Parę przemówień było po węgiersku, poza wyrazami solidarności z kobietami w Polsce mowa w nich była o tutejszych problemach tak jakby ta „polska” demonstracja poruszyła coś wśród Węgrów.

Znane z wielu demonstracji (np. tej) hasło „Wolny kraj, wolny uniwersytet” zaktualizowane na „Wolna kobieta, wolny kraj”
Jak widać, byli tam nie tylko Polacy i Węgrzy
Transparentów było mniej bo rozmywał je deszcz, ten też niedługo po sfotografowaniu spadł nasiąknięty wodą

Technicznie demonstracja tym razem lepiej wypadła niż tydzień temu. Nagłośnienie było znacznie silniejsze i był nawet projektor, z którego leciały strajowe plakaty na budynek ambasady. Jacyś mili węgierscy wolontariusze przywieźli na wózku herbatę (węgierską, ulepek), którą częstowali moknących uczestników.

Ekipa z herbatą
Scena, ta folia chroniła sprzęt techniczny

Na koniec zabrzmiał wspólny przebój Erica Prydza i Cypisa, do wykonania którego żywo włączyli się dość mokrzy zebrani.

Jak poprzednio, protest opisała część węgierskiej prasy: 444 i Mérce.

Znów czuję, że to nie ostatnia demonstracja w tej sprawie.