Miesiąc: Marzec 2009

czy chcesz być premierem?

Wygląda na to, że w końcu partia socjalistyczna dogadała się z SzDSzem w sprawie premiera i zostanie nim Gordon Bajnai. W międzyczasie zafundowano nam przedstawienie pt. Poszukiwanie premiera, podczas którego przez giełdę nazwisk przewinęła się masa osób. Doszło do tego, że pojawił się dowcip polityczny, co na Węgrzech nie jest często i dlatego warto to odnotować.

Dowcip ma postać smsa. Nie dostałem go, znam go tylko z opowiadania, brzmi on mniej więcej tak:

To jest sms od Ferenca Gyurcsánya. Czy zgodziłbyś się zostać premierem? Jeśli nie to proszę prześlij to dalej dziesięciu swoim znajomym..
Reklama

karty węgierskie

Chłopak znalazł w domu talię kart węgierskich, zaczął się wypytywać o różne z nimi związane rzeczy, wyszukiwać gry i tak, niepostrzeżenie, zanurzyłem się w świecie tych kart.

Ku pewnemu zdziwieniu dowiedziałem się, że ich historia związana jest z naszą dzielnicą. Zakład, który miał zacząć je produkować mieścił się na obecnej ulicy Kazinczy. Mieści się tam obecnie kocsma Wichmanna, znana w Budapeszcie mimo braku szyldu.

Wichmann kocsma

Na ścianie tablica upamiętniająca fakt rozpoczęcia w tym miejscu produkcji kart węgierskich.

i tablica na jej ścianie

Talia kart węgierskich składa się z trzydziestu dwóch kart od siódemki do asa, przy czym waleta nazywa się niżnik (alsó) a damę wyżnik (felső). Asy nazwane od pór roku. Kolory wyglądają inaczej i inaczej się też nazywają. Jest więc serce (piros albo szív), dzwonek (tök), wino (zöld) i żołądź (makk). 

Karty te znane są raczej jako karty typu niemieckiego ale Węgrzy utrzymują, że pochodzą one stąd. Pierwotnie znane były jako karty Wilhelma Tella bo figury były wzorowane na postaciach z dramtu Schillera pod tym tytułem. Karty miały budzić uczucia patriotyczne ale z powodu cenzury habsburgskiej niemożliwe było umieszczenia postaci z węgierskiej historii walki niepodległościowej, Wilhem Tell, mimo, że sam symbolizował walkę o wolność, okazał się niekontrowersyjny. Karty w nieco zmienionej formie do dzisiaj produkowane są na Węgrzech, w Austrii i w Czechach.

Jak się dowiedziałem istnieje mnóstwo gier granych kartami węgierskimi. Chłopak co rusz wyszukuje jakąś nową. Jak mi starczy energii to kiedyś przetłumaczę zasady jednej z nich.

***

W tą niedzielę będzie miała miejsce się kolejna demonstracja przeciw wycince drzew na ulicy Nagymező (pisałem już o tej kampanii wcześniej tu, tu, tu i tu). Jeśli ktoś chce i może się przyłączyć to zachęcam, odbędzie się ona o 11 przed teatrem Radnóti. Poniżej plakat po węgiersku.

po polsku na Węgrzech

Na kolacji u znajomych dowiedziałem się o remoncie basenu w Sárospatak. Rzecz sama w sobie może nie warta uwagi gdyby nie pewien szczegół ale najpierw konieczne jest parę słów wprowadzenia. Sárospatak leży nieco ponad dwadzieścia kilometrów od granicy ze Słowacją ale i tak w lecie na basenach jest masa Słowaków przywożonych tam autokarami. Najwidoczniej jest to dla nich najbliższy basen. Jego remont ma więc sens nie tylko dlatego, że tak na oko od lat osiemdziesiątych niczego tam nie tknięto, widać, że jest dla kogo go remontować, cieszy się sporą popularnością.

No i teraz ten szczegół. Burmistrz miasta, który bardzo stara się rozwinąć turystykę, zarządził przy okazji remontu, że pracownicy do wiosny mają zdać egzamin podstawowego stopnia ze słowackiego albo – uwaga – polskiego. Uznał, że przy takiej ilości gości mówiących tymi językami pracownicy basenu powinni móc się z nimi jakoś dogadać.

Słowacki jest oczywisty a co do polskiego to faktycznie, te połnocno-wschodnie Węgry, gdzie leży Sárospatak są terenem gdzie przyjeżdza stosunkowo sporo Polaków. W restauracjach trafia się na jadłospisy po polsku, tu i ówdzie widzi się napis po polsku. Tego gdzie indziej nie ma. 

niewidzialna wystawa

Wczoraj w końcu udało mi się pójść z Chłopakiem i jego kolegą na Niewidzialną wystawę czyli Láthatatlan kiállítás. Pomysł prosty i zresztą nie pochodzący z Węgier: zwiedzający poruszają się w absolutnej ciemności w szeregu pomieszczeń by doświadczyć życia niewidomych. Wrażenie niesamowite a cała wystawa mimo z pozoru smutnego tematu jakoś pozytywna.

Na wystawę udaliśmy się do E-klubu, który mieści się w Népligecie. Mały zgrzyt przy kupnie biletów: w kasie domagają się adresu e-mailowego, odmawiam bo niby po co im, w końcu jakoś sprzedają nam bilety bez tego. Przechodzimy do dalszego pomieszczenia gdzie niewidomy Gábor prezentuje szereg gadżetów ułatwiających życie codzienne niewidomych. Są wśród nich specjalnie uformowany pierścień z plastiku trzymający parę skarpetek razem w praniu, a także maszyna do pisania brailem, książka napisaną tym alfabetem oraz gadający komputer. Można zadawać pytania i zwiedzający, a jest ich nie zważając na akurat odbywające się w mieście tradycyjne zamieszki (wczoraj mieliśmy święto narodowe, zamieszki są od jakiegoś czasu nieodzowną częścią obchodów) sporo, pytania zadają. Bo okazja też rzadka: można pytać niewidomą osobę o rzeczy, o których nie ma jak się na ogół dowiedzieć.

Gábor jak się okazuje studiuje italianistykę a poza włoskim mówi także po francusku i po hiszpańsku – za chwilę będzie objaśniał różne rzeczy zwiedzającemu Hiszpanowi – i szykuje się do zawodu nauczyciela. Brailem czyta niesłychanie, przynajmniej dla nas, szybko przesuwając palcem po tekście w tempie w jakim sprawdza się czy na półce nie ma kurzu. Chłopak pisze coś po polsku na brailowskiej maszynie do pisania a Gábor i z tym sobie wyśmienicie radzi.

Zaczyna się zwiedzanie części ciemnej. Dziwne wrażenie, bo w życiu na ogół nie doświadczamy tak absolutnej ciemności. Nawet w nocy przecież zawsze coś widać. A tu nie ma różnicy czy otworzę czy zamknę oczy.

Przechodzimy przez szereg pomieszczeń. Jest las z nierównym podłożem, gdzie trzeba znaleźć siekerę, jest chatka, gdzie mamy wymacać stół i piec. Stamtąd przechodzimy na ulicę, gdzie ze zdziwieniem natykamy się na rowery stojące przy poręczy a kolega Chłopaka uruchamia alarm wpadłwszy na samochód. W muzeum próbujemy "oglądać" rzeźby (mnie nie udaje się nawet określić, co przedstawiają) a potem przechodzimy do baru gdzie za monety (węgierskich banknotów nie można określić dotykiem) kupujemy sobie batoniki i kawę.

Przed wyjściem z ciemności jeszcze dowiadujemy się, że poza Niewidzialną wystawą w czwartki i piątki są też niewidzialne kolacje, (odpowiednio 6490 i 7480 forintów) gdzie je i pije się w ciemności polegając wyłącznie na węchu i smaku – podobno bardzo ciekawe wrażenie – oraz niewidzialny masaż wykonywany przez niewidomych masażystów.

Napisałem, że wrażenie z wystawy wynosi się pozytywne. Z jednej strony jest tak, bo los niewidomych, w których skórę się tu wchodzi, przestaje być przerażająco nieznany, trochę już wiemy "jak to jest". Z drugiej natomiast zobaczywszy jak dobrze radzą sobie oni w tej ich wiecznej ciemności (mnie powalił Gábor mknący palcem po tekście brailowskim) – i jak bardzo my jesteśmy w tej ciemności "upośledzeni" – nabieramy uznania dla ich umiejętności. A Chłopak dyskretnie powiedział mi, że chciałby na Boże Narodzenie dostać taką fajną brailowską maszynę do pisania.

autoportret: Śmierć w Europie Środkowej

Agnieszka Szeffel, autorka ciekawego bloga Lapidarium przysłała mi niezwykle uprzejmie numer czasopisma autoportret poświęcony śmierci w Europie Środkowej. Cymes.

Dawno nie miałem w rękach tak po prostu ładnego czasopisma. Tak ładnego, że aż się człowiek zaczyna zastanawiać czy faktycznie wszystko trzeba w internet ładować bo papierowe wydania skazane są na śmierć. Każda strona indywidualnie, ze smakiem zaprojektowana, zanim zacznie się czytać artykuły najpierw się je ogląda.

Same teksty też nadają się do smakowania. Najbardziej mnie zaintrygował artykuł na temat muzeum pogrzebowego we Wiedniu. Trumna józefińska, nóż do przebijania serca trupów, "piękne pogrzeby", fotografowanie nieboszczyków – czegóż tam nie ma! Muszę je koniecznie zobaczyć jak będę we Wiedniu następnym razem.

Zaciekawiły mnie teksty na temat powstawania nekropolii wyszegradzkiej w Pradze i fascynujący opis pracy słowackiego architekta Dusana Jurkovica tworzącego piękne drewniane cmentarze dla poległych w pierwszej wojnie światowej.

Niesamowita jest też rozmowa o kulturze śmierci na Mazurach przeprowadzona z Małgorzatą Szumowską. Niby kawałek znajomej Polski a zupełna egzotyka. Fotografowanie zmarłych w trumnach, na przykład.

Europa Środkowa to oczywiście również Węgry. Poza tekstem na temat Ars Moriendi na Górnych Węgrzech, który, podobnie jak inne teksty na temat średniowiecza mnie znudził, jest wywiad z Krzysztofem Vargą na temat śmierci i Węgier. W formie odpowiada treści i nieźle dołuje, bo taka ostro dołująca jest właśnie kombinacja tych dwóch samych w sobie dołujących już tematów. Przeczytałem i zaraz mi się smutno zrobiło.

Drugi intrygujące tekst węgierski jest autorstwa właśnie Agnieszki Seffer. Pisze na temat filmów Béli Tarra, reżysera, którego nie rozumiem. Czytając jej tekst przyszedł mi głowy mój niemuzykalny kolega, który obejrzawszy film pt. Amadeus, powiedział, że gdyby ktoś mu tak opowiadał o muzyce jak Salieri to by ją polubił. Ze mną przeszło coś podobnego, dzięki tekstowi chyba nieco cieplejszym uczuciem darzę obecnie Bélę Tarra. O miłości nie ma jednak jeszcze mowy.

Dzień po otrzymaniu listu od Agnieszki zadzwonił Rysiek. Ciekawe pismo widziałem w EMPiKu, mówi, jest tam o Węgrzech, kupić ci? Autoportret się nazywa. A jakiś tydzień później przyszedł program Instytutu Polskiego, z którego się dowiedziałem, że w Budapeszcie 3 kwietnia o 18:00 odbędzie się prezentacja tego właśnie numeru pisma. Nagle wszędzie jest słychać o autoportrecie.

Omega w Warszawie

Napisał mi Rysiek, że będzie koncert Omegi w Warszawie. Sprawdziłem i faktycznie, koncert odbędzie się w Sali Kongresowej w sobotę 14 marca o 20.

Węgierscy Rolling Stonesi mówi się o nich bo powstali w tym samym roku (1962) i pozostają jednym z najstarszych do dziś aktywnych zespołów rockowych. Jak się dowiedziałem w węgierskiej wikipedii pod wieloma względami byli na Węgrzech pionierami w muzyce pop.

  • W 1968 roku jako pierwszy zespół nagrali własny album (a Trombitás Frédi és a rettenetes emberek)
  • W 1969 roku ich album 10000 lépésé był pierwszym albumem z otwieralną kopertą. Na podstawie muzyki z tego albumu powstał pierwszy samodzielny program telewizyjny pt. a Tízezer lépés – Omega Show
  • Zespół jako pierwszy z zespołów węgierskich koncertował w Wielkiej Brytanii
  • Omega wydała najpopularniejsze spośród zespołów węgierskich albumy, na Węgrzech Gammapolis w 1979 roku (650 tysięcy sprzedanych egzemplarzy) i za granicą  Time Robber w 1977 roku (1 milion sprzedanych egzemplarzy)
  • Omega była pierwszym zespołem, który zagrał z Państwową Orkiestrą Koncertową (Állami Hangversenyzenekar) na wydanym w 1973 roku albumie Omega 5
  • Omega miała pierwsza na Węgrzech studio cyfrowe.
  • Pierwsza wydała na Węgrzech płytę kompaktową (1988, wybór pt. Platina)
  • Pierwsza wydała koncertowy DVD (wydany w 2000 roku OmegakonceRT Népstadion 1999)
  • Członkowie Omegi jako pierwsi wystąpili na koncercie w jednakowych strojach
  • Zespół jako pierwszy używał maszyny do wytwarzania dymu, laserów a także ekranów do wyświetlania tła

Dla mnie najbardziej niesamowite jest to, że ich największy przebój Gyöngyhajú lány (Dziewczyna o perłowych włosach), nota bene pozycja dwudziesta druga na obecnej edycji Listy top wszech czasów, jest śpiewana na całym świecie właśnie po węgiersku. Nie bardzo mogę sobie przypomnieć inny przypadek, by tak było, zupełny ewenement. Omedze powinni dać order za zasługi dla języka węgierskiego.

Do posłuchania wykonanie piosenki przez Kult w trakcie któregoś z festiwali jarocińskich. Nieznającym węgierskiego powiem na pociechę, że nawet znając ten język i tak się niczego nie rozumie.

Wybierającym się na koncert życzę dobrej zabawy!

Węgry 2013

Pozwoliłem fantazji podryfować sobie negatywnie co do przyszłości Węgier (rzecz dużo łatwiejsza obecnie niż fantazjowanie pozytywne) i oto co mi puszczony luzem umysł wymyślił. Zapraszam do Węgier 2013 roku. Pamiętajmy jednak, że możliwe też są inne scenariusze rozwoju sytuacji.

Drugie miejsce partii Jobbik w wyborach parlamentarnych w 2010 wyprzedzającej partię socjalistyczną nie zaskoczyło wielu. Hasło przestępczoścy cygańskiej podniesione przez nią okazało się nadzwyczaj nośne. Slogan “zlikwidować przestęczość cygańską!” skandowany na wiecach Jobbiku w formie “zlikwidować! zlikwidować!” wystarczył za program.

Fidesz, który wygrał mniej znacząco niż tego się można było spodziewać jeszcze rok wcześniej, nie będąc w stanie stworzyć rządu samodzielnie sformował koalicję z Jobbik dając szefowi partii Gáborowi Vonie stanowisko wicepremiera oraz ministra spraw wewnętrznych.

Nowa koalicja wzięła się ostro do rządzenia. Seria procesów korupcyjnych zepchnęła socjalistyczną opozycję do defensywy. Były premier zmuszony do tłumaczenia się z pochodzenia swojego majątku nie przejawiał większej aktywności. Liberalny SzDSz, niemal niewidoczny po klęsce wyborczej i niewejściu do parlamentu a teraz uwikłany w proces w sprawie korupcji przy budowie autostrad, znikł teraz na dobre. Publiczne wzmianki ministra
spraw wewnętrznych, że podległe mu służby bliskie są rozwiązaniu sprawy “nieprawidłowości przy wyborze myśliwców zakupionych przez Węgry” popularniej zwanej aferą Grippenów wydawały się mieć wpływ na bardziej spolegliwe wobec Jobbiku zachowanie Fideszu.

Nowy rząd, w ramach walki z przestępczością zwiększył prawo do samoobrony. Obecnie każdy akt, który można określić jako odpowiedź na atak czy zagrożenie, niezależnie od konsekwencji, pozostawał w zasadzie bezkarny. Prasa rozpisywała się teraz o udanych przypadkach samoobrony niemal tak często jak i o przestępstwach cygańskich w obu wypadkach nie szczędząc drastycznych szczegółów.

Gwardia Węgierska, o której rozwiązaniu nie było już mowy a która otrzymywała obecnie
coroczną dotację budżetową, nadała swoim jednostkom nazwy od ofiar głośniejszych ofiar “cygańskich bandytów”. Brygada Cozmy czy brygada Olaszliszkańska stały się znane dzięki częstej obecności w mediach. Nowością było powstanie jednostek Gwardii w ramach policji: wstępujący do nich policjanci przechodzili dodatkowe szkolenie i otrzymywali wyższe uposażenie.

Rząd zezwolił też na tworzenie prywatnych klubów, na które przemianowały się niemal wszystkie dyskoteki w kraju. Status prywatnego klubu zezwalał na decydowanie, kto zostanie wpuszczonya kto nie. “Już żaden Cygan mi tu nogi nie postawi!” cytowała telewizja zadowolonych właścicieli dyskotek. Sporą część pieniędzy unijnych rząd przeznaczył na “polepszenie warunków bytowych naszych cygańskich współobywateli”. “Współobywatele” byli siłą przesilani do budowanych dla nich osiedli w województwie Borsod-Abaúj-Zemplén
przy granicy z Ukrainą. Odpierając zarzuty zagranicznych organizacji broniących praw człowieka (miejscowe zamikły po serii napadów na ich aktywistów, których sprawców nie znaleziono, udało się jedynie ustalić szereg podejrzanych cygańskiego pochodzenia, których pokazano w telewizji), że budowane są nie domy a substandardowe baraki, premier stwierdził: żaden rząd w ciągu ostatnich dwudziestu lat nie zbudował tylu domów dla Cyganów co obecny. Krytykę określił “umyślnym psuciem wizerunku kraju” i zapowiedział zmiany w prawodawstwie mające ją w przyszłości uniemożliwić.

Przywrócenie regionalizacji szkół – od teraz do szkoły można było chodzić wyłącznie w swoim rejonie – spowodowało przeniesienie dzieci cygańskich do szkół w nowych osiedlach. W wielu miejscowościach wyprowadzenie się Cyganów świętowano biciem w dzwony oraz uroczystymi nabożeństwami w kościołach i zborach, w których tłumnie uczestniczyli mieszkańcy.

Ku zaskoczeniu obserwatorów, w społeczeństwie nie zwiększyła się nastroje antysemickie. Wręcz przeciwnie, gdy członkowie Gwardii Węgierskiej schwytali cygańskiego złodzieja rynien przy zabytkowej synagodze w miejscowości Mád i zwrócili odzyskane rynny naczelnemu rabinowi Węgier, zdjęcia umundurowanych gwardzistów ściskających rękę
rabina obiegły całe Węgry i spotkały się z pozytywnym przyjęciem. Kilku aktywistów Gwardii żydowskiego pochodzenia często gościło w telewizji chwaląc etniczną otwartość organizacji..

Zdecydowane działania rządu spotykały się pozytywnym przyjęciem ludności. Szereg społecznych inicjatyw wychodził im naprzeciw. Jedną z takich inicjatyw był pomysł popularnego portalu kuruc.info, który stworzył cygańską sieć społeczną. W odróżnieniu od tradycyjnych sieci tutaj profil nie zakładało się dla siebie samemu ale robił to ktoś inny. Celem była stworzenie internetowej bazy dany węgierskich Cyganów w stylu web 2.0.

Sukces projektu zaskoczył nawet samych pomysłodawców. W przeciągu dwóch miesięcy od powstania baza danych zawierała już ponad dwieście tysięcy nazwisk. Do najbardziej aktywnych użytkowników zaliczali się nauczyciele rejestrujący całe cygańskie klasy. Procesy wytoczone organizatorom przez osoby umieszczone w bazie a odżegnujące się od bycia Cyganami zostały przecięte wyrokiem sądu, który odrzucił pozwy powołując się na wolność słowa.

Rząd w międzyczasie przeznaczył znaczące fundusze na badanie Porrajmos czyli cygańskiego holokaustu, które otrzymał Dom Terroru. Szczególny nacisk w badaniach położono na stworzenie pełnej listy ofiar i odnalezienie ich żyjących krewnych. Wszyscy zostali dodani do sieci socjalnej kuruc.info przez jednego z pracowników placówki.

Innowacyjne wykorzystanie technologii face recognition z mobilnym dostępem do bazy danych umożliwiło patrolującym ulice członkom Gwardii na identyfikację Cyganów i,
jak to określano, “konwojowanie ich” w celu zapobieżeniu przestępstwom, które mogliby dokonać. Technologię przejęło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Projekt chętnie  prezentowano na zagranicznych konferencjach zarówno podkreślając jego walory techniczne jak fakt udanej współpracy rządu z trzecim sektorem.

Alarmowany przez prasę opisujących kradzieże żywności dokonywane przez Cyganów w okolicach ich osiedli rząd zapowiedział kroki w celu rozwiązania tego problemu. “Przestępczość dla przeżycia, ten stary wymysł liberałów, to bzdura” oświadczył minister spraw wewnętrzych. “Cyganie powinni pracować”, dodał, “i rząd im tę pracę” – w lasach i pobliskich kopalniach – “zapewni”. Jednocześnie dla zapobieżenia dalszym przestępstwom Gwardia Węgierska miała patrolować okolice osiedli pilnując by przestępcy się od nich nie
oddalali. “Nie chcemy i nie będziemy żyć w strachu przed przestępcami!” zakończył.

Przed zbliżającymi się wyborami parlament przyjął ustawę odbierającą prawo wyborcze osobom mającym na koncie wyrok sądowy. Zaostrzono też kodeks karny zmieniając kwalifikację szeregu czynów z wykroczenia na przestępstwo. Partia Jobbik szykowała się do pewnego zwycięstwa.

pogrzeb w Tatárszentgyörgy

Tatárszentgyörgy to wioska, która ostatnio z dwóch powodów trafiła do mediów. Najpierw w grudniu 2007 roku kiedy swój przemarsz "przeciw przestępczości cygańskiej" zorganizowała tam Gwardia Węgierska (Magyar Gárda). Potem gdy w końcu zeszłego miesiąca ktoś obrzuciwszy koktajlami Mołotowa stojący na skraju wsi dom ostrzelał uciekających z płomieni mieszkańców. Zginął ojciec i pięcioletni syn, Róbert i Robi Csorba, Romowie. Dziś odbył się ich pogrzeb, na którym byłem.

Zebrało się dwa-trzy tysiące osób, głównie Romów, nie-Cyganów było może dziesięć procent. Autobusy i samochody przyjechały z całych Węgier. Gdy przybyliśmy akurat z autobusu wysiadali członkowie Száztagú Cigány Zenekor czyli Stuosobowej orkiestry cygańskiej, którzy później zagrali w trakcie pogrzebu.

Tłum zgromadził się przed kaplicą w końcu wsi. Dużo brzuchatych mężczyzn w długich płaszczach, wszędzie pełno dymu z papierosów. Widać było zarówno zamożnie jak i biednie ubranych. Uwagę moją zwrócili pełniący służbę porządkową członkowie Romskiego Krajowego Stowarzyszenia Policjantów.

przed kaplicą

Stałem przy drodze zauważyłem więc pojawiające się osobistości: Gábora Fodora, Pétera Gusztosa z SzDszu, Lívię Járókę, romską posłankę do Parlamentu Europejskiego Fideszu, Bálinta Magyara byłego ministra edukacji, polityków romskich a także członkinie zespołu Pa-Dö-Dö. W prasie znajduję potem informację, że w pogrzebie wzięli udział przestawiciele wszystkich partii.

Gusztos i Fodor

Po ceremonii w kaplicy odprawianej przez katolickiego księdza i pastora metodystów Gábor Iványiego, który wygłosił kazanie wspólną trumnę ojca i syna przewieziono do grobu. Co jakiś czas rozlegało się głośne zawodzenie kobiet. Parę razy wzywano obecną ekipę karetki ratunkowej do osób, które się źle poczuły. Stuosobowa orkiestra jeszcze raz zagrała, odmówiono modlitwy, grób zasypano.

Dłuższy czas jeszcze trwało składanie wieńców i kwiatów. Zebrani stali w milczeniu. Czuło się, że pogrzeb nie przyniósł ulgi. W bliskich zabitych został ból, we wszystkich natomiast strach i poczucie, że to jeszcze nie koniec tragedii.